background

Maatschappelijk

de coöperatie

herpositioneren


Vanwege haar ‘roots’ in de lokale gemeenschap(pen) van haar leden is de coöperatie bij uitstek verbonden aan de samenleving. En toch lopen de coöperaties, misschien juist wel dóór hun oriëntatie op het ledenbelang, nog niet altijd voorop bij maatschappelijke vernieuwing. Sterker nog: de legitimiteit van de coöperatie staat in sommige sectoren zelfs onder druk. We staan voor grote maatschappelijke uitdagingen en ‘meer coöperatie’ kan daar een belangrijke rol bij spelen. Tijd voor een nieuwe maatschappelijke positionering van de coöperatie. Maar: hoe dan?


idden in de jaren van de industrialisatie ontstond de coöperatie als tegenbeweging en ‘derde weg’ tussen communisme (arbeid) en kapitalisme (kapitaal). Met belangrijke ‘verbroederende’ waarden verbonden aan de coöperatie, passend bij de geest van die tijd, groeide de coöperatie al snel uit tot een internationale ‘beweging’. Nu het 'falen’ van markt en overheid opnieuw zichtbaar wordt in grote maatschappelijke opgaven, is de coöperatie weer helemaal 'terug van weg geweest’. Delen is ‘in’ en we willen niet een wereld gedomineerd door weinigen en met een toenemende kloof tussen rijk en arm. Opmerkelijk is dat de succesvolle ‘deelplatforms’ van vandaag toch alle gericht zijn op de verrijking van enkelen—dat nodigt uit toe een alternatief! De werkwijze van ‘conflict’, inherent aan het politieke, economische en zelfs juridische systeem, rijmt lastig met de toenemende erkenning van de verbondenheid en inter-afhankelijkheid van de wereldsamenleving. Samenwerking lijkt de logische volgende stap: een maatschappij die coöperatiever wordt.

Van oudsher kent de cultuur van de Nederlandse coöperatie wel een mooie balans tussen commercie en cohesie. Enerzijds niet zo extreem als de Angelsaksische landen, waar de laatste twee decennia een flinke coöperatieve kaalslag plaatsvond door focus op korte termijn financieel rendement vanuit eigenbelang. Anderzijds evenmin zo ‘extreem’ als bijvoorbeeld de Mediterrane coöperaties, waar de sociale rol van de coöperaties nog wel eens tekort doet aan een gezonde bedrijfsvoering.

Ook zien we het afgelopen decennium de opkomst van vele honderden nieuwe, lokale coöperaties: in duurzame energiecoöperaties; zorgcoöperaties (die overigens vaak verenigingen of stichtingen zijn); coöperatieve lokale korte voedselketens, al dan niet in de vorm van boer-burger combinaties; coöperaties in de sfeer van wonen; enz. Nederland is cultureel dus best een coöperatief land en dat biedt hoop, zeker ook in crisistijd. CO-OP Champions ondersteunt (ook) jonge coöperaties bij hun ontwikkeling en levert langs deze lijn bewust een bijdrage aan de grotere maatschappelijke transitieprocessen.

Op de maatschappelijke radar zien we echter ook dat er coöperaties zijn met grote opgaven in termen van ecologische duurzaamheid. De druk op ‘land’ is groot en na een decennialange intensivering van de landbouw, gericht op steeds hogere opbrengsten per hectare, worden scherper wordende (Europese) wettelijke grenzen steeds vaker bereikt en overschreden. De regeldruk maakt het huidige ondernemerschap erg moeilijk.

Kan de coöperatie een grotere rol spelen bij de maatschappelijke verduurzaming van hun sectoren en zo ook haar eigen legitimiteit behouden? De vraag stellen, is eigenlijk al ‘m beantwoorden. Maar in de praktijk vraagt dat nog wel wat: een omslag in het denken en uiteindelijk ook een aanpassing in het ondernemerschap en het omschakelen naar duurzame productievormen. Juist de coöperatie kan daarbij een sleutelrol vervullen, enerzijds door haar verbondenheid aan de samenleving, anderzijds door haar verbondenheid aan de markt. Maar hoe dan? CO-OP Champions helpt: met (1) een nieuwe, coöperatieve houding; (2) een coöperatieve MVO-agenda; en (3) de ontwikkeling van gebiedscoöperatieve samenwerking. Naast de begeleiding van individuele coöperaties brengen we ook coöperatie-expertise in binnen netwerkverbanden zoals De Coöperatieve Samenleving en Society 4.0.